|
درفرآیند تعلیم و تربیت دانش اموز
بعنوان مرکز ، محور و قطب تمام مراحل مطرح می شود. معلم نیز در این روندبه
عنوان انسانی خط و مشی گذار و هدایت کننده، مشخص است با منطقی خاص که تلاش
وی به حداکثر رساندن بازده ها و یافتن راه حلی رضایت بخش است. انسانی که
به مددسیاست گذاری خاص خود و با استفاده از اهرمهای تاثیرگذار به این
فرآیند عمومی جهت می دهد وبالاخره به رفتار دانش آموز شکل می بخشد و باید
بپذیریم که نقش ظریف و قابل توجه وی به حدی است که بدون وجود او تصمیم گیری
در هیچ فرآیندی تحقق نمی یابد .
روشهای تعلیم و تربیت به مثابه کالبدهایی هستند
که معلم در این روند به آنها روح می بخشد و فعالشان می کند. وی با در نظر
گرفتن باورها ، تلقی ها و اندیشه هایی که محرک و شکل دهنده ی اندیشه و
رفتار دانش آموزمی باشد ، اثرات و پیامدهای ناشی از این روند را در امر
تعلیم و هدایت دخیل کرده و به ادامه اثر گذاری خود در این جریان تاکید می
ورزد . در اینجا نکته قابل ذکر اینست که در جریان هدایت معلم، تاثیر گذاری
جمعی دانش آموزان نیز نقش عمده ای ایفا می کند و تعامل بین آنان ، فارغ از
چگونگی اعتقادات و ارزشهای شخصی آنها نیست . هرگاه در مجموعه ای ، ارزشهای
یکسانی حاکمیت داشته باشد، سیاست گذاری با سهولت انجام می پذیرد و زمانی که
تضاد ارزشی بین اجزای یک مجموعه باشد موجب می شود مساله دستخوش مشکلات و
موانع بسیار گردد .
دانش آموزان ارزشهای خود را از مذهب ، خانواده ،
اجتماع ، فرهنگ و محیطی که در آن زندگی می کنند اخذ می نمایند. ارزشها در
طول زندگی شکل گرفته و تغییر و تحول می یابند .
بدین ترتیب با دخالت آموزشهای فرهنگی در جریان
تعلیم و تربیت می توان برخی از ارزشها را از جمله پذیرش نقش موثر معلم به
سمت خاصی متمایل، پاره ای را تقویت و بعضی را تضعیف کرد . یکی از مهمترین
موارد در این زمینه که ممکن است جریان آموزش را تحت تاثیر قرار دهد
محدودیتهای روش های تدریس از جمله روش کنترل خود و یاروش تفکرخلاق می باشد
که در ذیل به آنها اشاره می شود:
۱) تصمیم گیری های موثر و انتخاب یک روش موفق در
ایجاد انگیزه دانش آموزانی که نمی توانند همگام با سایرین پیش بروند ، از
نظر زمانی وقت بیشتری را طلب می کند و اصطلاحاً زمانبر می باشد . بدین جهت
در پاره ای موارد که مساله زمان حساس است و محدودیت زمانی وجود دارد انتخاب
روش مشورتی و گروهی و قراردادن دانش اموزان بدون انگیزه در ساختار آموزش
موثر است . در اینجا باید متذکر شد که اگر چه ممکن است مرحله تجزیه و تحلیل
و انتخاب در تصمیم گیریهای گروهی در مقایسه با روش فردی به زمان بیشتری
احتیاج داشته باشد . اما تصمیمات اتخاذ شده در ایجاد انگیزه گروهی از غنای
بیشتری برخوردار است و اجرای آن سهلتر و دارای ضمانت اجرایی بیشتری است و
به خاطر این امتیاز ، زمانبری این شیوه قابل توجه و توجیه است .
نکته دیگری که در تصمیم گیری و ایجاد انگیزه جمعی
قابل یاد آوری است هدف شرکت کنندگان در گروه تصمیم گیری است . اگر دانش
آموزان با هدف حل مشکل به اظهار نظر نپردازند وصرفاً بر نظر خویش پافشاری
کنند ،تششت آراء ایجاد می شود و تصمیم گیری در عمل دچار مشکلات زیادی می
گرددو به نتیجه مطلوب منتهی نخواهد شد . البته وجود معلم بعنوان تصمیم
گیرنده نهایی و یا استفاده از قانون اکثریت می تواند راه حلهایی برای رهایی
از این گونه بن بستها در جریان آموزش باشد .
فشار گروهی و اثرات آن از سوی جمعی از دانش
اموزان در این روش ، از جمله مشکلاتی است که در این نوع فرآیند مشاهده می
شود . دانش آموزان تحت تاثیر فشار گروهی خاص ممکن است نظراتی ناخواسته ،
درونی نشده و سطحی ارائه دهند که بر اثر فشار گروه به آنان تحمیل گردیده
است. در چنین حالتی روند آموزش اثر بخش نیست . محرکهای مختلفی در گروه بر
تصمیمات و نظرات جمعی تاثیر می گذارد که از آن جمله است محرکهای عمومی که
با پذیرش افراد بدون انگیزه در گروه برای همه اعضاء به وجود می آید و
محرکهای اختصاصی که از طریق حمایت یا عدم حمایت از یک فرد در گروه ایجاد می
شود،و همه در روند آموزش اثر گذاشته و به آن جهت می دهد .
۲) از مشکلات و محدودیتهای دیگر در روشهای تدریس
موفق از جمله روش تدریس کنترل خود، بعضاً کوتاه نگری و عدم توجه به آینده
های دور در جریان تدریس از سوی معلم می باشد .
معلمان گرایش دارند که به اخذ تصمیمات و روش هایی
در ایجاد انگیزه دانش آموزان بپردازند که نیازهای معمولی وزودرس آنان را
ارضا نموده ، نتایجی قریب الوقوع و کاملا پیش بینی در برداشته باشد . آنان
می کوشند تا از تردیدها، احتمالات مبهم ومخاطراتی که حاصل دورنگری و تصمیم
گیری های بلند مدت است حذر کنند و به تصمیماتی دست بزنند که در مورد آینده
نزدیک است .
از این رو بعضی از آنان بیشتر به ارضای نیازهای
مقطعی و انتشارات و توقعات فعلی و جاری توجه نشان داده ، پاسخگویی به آنها
را هدف اصلی خود می پندارند. بنابراین به برنامه های دراز مدت کمتر حساسیت
نشان می دهند. شاید پیچیدگی و دشواری این برنامه ها عاملی است که هدایت
کنندگان را به آینده های زودرس متمایل می کند و از توجه به اثر بخشی آتی
بازشان می دارد .
۳) فقدان دید کلی نگر مشکل دیگری است که در اثر بخشی روند تدریس مانع ایجاد می کند .
هر گاه معلمین به یک جنبه از مساله در ایجاد
انگیزه فردی یا گروهی توجه کنند و از سایر جنبه ها غفلت ور زند، نتیجه ای
ناقص حاصل می شود که امکان توفیق آن بسیار اندک خواهد بود . در تصمیم گیری و
هدایت، عدم توجه به محیطهای مختلف موثر بر موضوع تصمیم ، مانند محیط
فرهنگی و اجتماعی ، اقتصادی ، اقلیمی ، جغرافیایی و حتی فنی موجب می شود تا
خط ومشی گذاری حاصل از نقطه نظر هر محیطی که به آن توجه نشده باشد ، آسیب
پذیر گردیده و در اجرا دچار مشکل گردد . فی المثل خط ومشی ای که در آن به
محیط ارزشی و فرهنگی فراگیر توجه نشده باشد در ایجاد انگیزه و یا دستور کار
عملی مورد پذیرش فراگیر قرار نمی گیرد . و مسلماً شکست خواهد خورد. و
یاانگیزه ای که اثرات اقتصادی محیط را نادیده انگاشته باشد ، دچار مشکلات
اقتصادی خواهد شد . بطور خلاصه نگرش و تفکر یک بعدی هدایت کننده و عدم توجه
به مجموعه عوامل موثر در روند فراگیری یکی از موانع عمده در راه اثر بخشی
تدریس موثر و موفق به شمار می آید .
۴) اعمال نظر شخصی در تصمیم گیری و اتکای بیش از
حد بر تجربیات فردی نیز از محدودیتهای دیگر است . در برخی موارد معلمین قبل
از آنکه به بررسی همه جانبه مشکل بپردازند، در ذهن خود انتخاب مورد نظر را
انجام داد ه و برای تایید و توجیه نظر خویش به اطلاعاتی رومی آورند که در
جهت تایید آن تصمیم می باشد و سایر حقایق و شواهدی را که بر خلاف تمایل
آنها می باشد ، نادیده می انگارند .
در چنین حالاتی تصمیم گیری جنبه صوری پیدا می کند
و مراحل مختلف فرآیند به درستی رعایت نمی شود . در این صورت همه تلاش معلم
بر آن است که به نظر شخصی خود جامه عمل بپوشاند و آنرا نتیجه موثر فرآیند
نشان دهد . اتکای بیش از حد بر تجربیات شخصی و خود رایی بدون در نظر گرفتن
سایر شرایط ، جنبه دیگری از عدم موفقیت است . البته تجربیات معلمین بعنوان
یکی از منابع اطلاعاتی می تواند در روند فراگیری نقش مفیدی داشته باشد. ولی
هرگاه تجربیات شخصی بعنوان تنها راهنما و اساس در تصمیم گیریها به کار
برده شود ، لزوماً نتایج اثر بخشی حاصل نمی شود ،چرا که نمی توان یک نسخه
را برای تمام مشکلات پیچید . در این گونه موارد ، نظر شخصی و قضاوت فردی و
تعصب بر صحت تجربه های بدست آمده از سوی معلم موجب می گردد قضاوت فردی ملاک
اصلی شده، به نظرات و آرای تجربه شده دیگر و اطلاعات و آمار نا موافق
توجهی نشود .
خود شیفتگی خط ومشی گذار باعث می شود که وی تنها
به تجربیات پیشین و قدیمی خود متکی شده به شرایط جدید توجهی نکند و از سایر
نظرات خود را بی نیاز احساس نماید. زیرا بدین ترتیب نظرات مراجع علمی و
متخصصان دیگر نیز در رفع مشکل یاد گیری جایی ندارد .
عدم آگاهی معلمین و عدم تمایل آنان نسبت به
استفاده از تجربیات و نظرات سایرین مشکل را تشدید کرده ، روند رفع مشکل را
تضعیف می کند . بدین ترتیب روند تدریس معلم در محدوده اطلاعات و دانش خود
راکدمی ماند و بهره ای از سایر دستاوردها نمی برد.
در برخی موارد، عدم آگاهی معلمین از روشهای جدید
موجب می گردد، مساله ای که دارای راه حل تجربه شده و ساده ای است مدتها
لاینحل بماند و اتلاف منابع و امکانات بسیاری را سبب شود .
۵) انعطاف ناپذیر بودن تصمیمات در فرآیند تعلیم و
تربیت بعضاً از مشکلات حاد و پیچیده ای است که عدم توجه به آن مشکلات
زیادی را در پی دارد .
عدم وجود انعطاف لازم در تصمیمات در امر یاد گیری
مشکلی است که اجرای آن را در شرایط متغیر و متحول امروز دشوار می سازد.
انعطاف ناپذیری تصمیمات زاییده تفکر استفاده کنندگان آنها نسبت به محیط و
مجریان است . برخی معلمین چنین می پندارند که محیط اجرایی آنان محیطی ثابت و
بدون تغییر است . بنابراین برای چنین محیطی ، بطور ثابت و بدون انعطاف می
توان برنامه ریزی کرد. در حالیکه چنین تفکری مشکلات عملی بسیاری را به
همراه دارد .
فرآیند تدریس چرخه پیچیده ای است که هدایت کننده
آن یعنی معلم، باید این چرخه را مرحله به مرحله طی کند و به مراحل بعدی
برسد . وی باید بداند پس از هر مرحله اطلاعات بیشتری تولید می شود و درک او
را افزایش می دهد . گاهی نیز اطلاعات جدید ، روشهای قدیمی را دگرگون ساخته
و در جهت بهبودی فرآیند به سوی دیگری هدایت می کند . مهمترین مهارتی که
معلم باید بیاموزد مهارت تفکر اثر بخش است. آنچه وی را طی فرآیند تدریس از
مرحله ای به مرحله دیگر راهنمایی می کند ، تفکر اوست . وی بمنظور هدایت و
تشریح مراحل مختلف کارخود لزوماً باید طرحی را تهیه کند که علاوه بر دارا
بودن چارچوب کلی روش عمومی تدریس، وی را به رهیافتهای متعددی رهنما شود .
▪ مهمترین مراحل کار با توجه به موارد مذکور عبارتند از :
۱) تعریف دقیق روش برای خود
۲) جمع آوری اطلاعات و داده های مربوط به روش استفاده شده
۳) منطقی کردن فرآیند
۴) به مشارکت گذاشتن تجربیات و موارد مشاوره ای
۵) طراحی نقشه کار و روش تدریس
۶) اقدام عملی
۷) تجزیه و تحلیل نتایج
۸) ارزیابی کار
۹) استفاده از نتایج موثر بعنوان راهکاری برای آینده
▪ راهکارهایی جهت افزایش اطلاعات و اثر بخشی روش انتخاب شده :
ـ پرسشگری : معلم می تواند جهت افزایش اطلاعات
خود از همه منابع در دسترس از جمله مبادله اطلاعات با همکاران آموزشگاهی
خود استفاده کند . ارتباط با سایر محافل از جمله محافل دانشگاهی ، مراکز
تحقیقاتی و یا شرکت در همایش های تعلیم و تربیتی می تواند بسیار موثر باشد.
ـ افزایش مطالعه : منابعی مانند کتابهای مرتبط، مجلات ، مقالات جدید ،مراجعه به سایتهای اطلاعاتی و نمایه های اسنادی و ...
ـ افزایش اطلاعات تجربی و مشاوره ای : شرکت در
همایش های علمی، کارگاههای آموزشی و دوره های ضمن خدمت، فرصتهایی مناسبی
برای این مورد هستند . این چنین فرصتهایی هم مهارت معلمین را افزایش می دهد
و هم تعاملات مشاوره ای ومهارت استفاده ازتجربیات دیگران را افزایش می دهد
.
بهره گیری از یک قالب استاندارد در روش مورد نظر،
مقایسه بین روشها و نیز شیوه مشارکت آنها را آسان تر می کند . بدین ترتیب
مدیریت تفکر و مسایل عمومی، پیش درامد و مقدمه لازمی برای خط ومشی گذاری به
شیوه اقتضایی است. زیرا به مدد آن است که شرایط و اوضاع و احوال را می
توان شناخت وشیوه مناسب را در مقابل آن برگزید . باید به این نکته مهم توجه
کرد که در مدیریت مسایل عمومی یادگیری، آگاهی از مشکلات به معنای تسلیم
شدن ، قبول کردن و واکنش انفعالی نشان دادن در مقابل آنها نیست . بلکه
کوششی برای شناخت مسایل واداره آنهاست . معلم اثر بخش می تواند در مقابل
مسایل یادگیری ، صرفاً نقش مخالف یا پذیرندگی و تسلیم را ایفا کند یا آنکه
به استقبال مشکلات رفته ، با آنها بطور فعال برخورد نماید . مدیریت تفکر به
شناخت مسایل می پردازد نه این عنوان که به تغییرات تن درد هد. بلکه با این
هدف که تغییرات را جهت داده برای آنها پاسخی مناسب و سازنده در جهت
مسوولیت خود بیابد. بدین ترتیب و با استفاده ازیک شیوه مناسب مشکلات بطور
واقعی شناخته می شوند و انتظارات و توقعات جامعه فراگیر منعکس شده ، از
احساس بی تفاوتی و بی نقشی آنان کاسته شده و آنان نیز خود را در روند
فراگیری مهم و موثرمی یابند . |
